Հինգ տարվա մեջ, այն օրից,
Երբ թաթիցն էր զրկվել`.
Հա´մ չարքերն էին հալածել,
Հա´մ ջղերն էին քայքայվել…
…Երկիր խուժած հորդայի,
Նվաճողի դեմ մարտում,
Կենաց ու մահ պայքարում,
Ձիուց ընկած թշնամին`
Թրով զարկեց իր թևին,
Բայց պատասխան հարվածից`
Գլխից զրկվեց նույն պահին…
Ձախ դաստակը կապելուց,
Հենց աչքն ընկավ իր թաթին`
Ցավն այլևս դադարեց.
Ահը սիրտը ներխուժեց…
…Այդ պահին էր, մեկ այլ տեղ`
Քաջք ու չարքեր ժողովվել,
Իրենց գործերն էին քննում…
Նրանց միջի փորձառուն`
Անփորձներին էր կրթում.
Բացատրում էր, թե ինչպես`
Մարդուց հյութերը քամել,
Ինչպես` անդորրը փախցնել,
Ինչպես` միտքը աղճատել,
Ոնց աննկատ մոտենալ`
Բախտն ու կյանքը հարամել…
…Թաթը կորցրած օրվանից,
Մայրը ձախ թևն էր դարձել,
Բայց, երբ հոգին ավանդեց`
Ասես աջ թևը կտրեց…
…Հիմա`ուսին մեծ խուրջին,
Մոր շիրիմին էր եկել,
Թումբը թարմ էր ու դեռ թաց,
Ծունկը խրվեց, երբ դրեց…
Շուտով արևը թեքվեց,
Բայց թիկնոցը վեր քաշած`
Մտքով մոր հետ էր տարված…
Չոր, անարցունք, անմռունչ,
Աղոթք արեց ու հետո`
Ընդարմացած մարմինը,
Բոբիկ թաթերին հանեց…
Առողջ, ջահել հասակում,
Երբ չարքից չէր հալածվում,
Արագածի կնճռում,
Կիրճերի մեջ, քարայրում,
Հաճախ գնում ու քնում`
Աշխարհից էր պատնեշվում…
Հիմա, կռնատ ու կորված,
Կրկին ունայնից հոգնած`
Բոբիկ քայլերն ուղղեց,
Դեպի քարայրը թախծած…
Խուրջինը լի էր կաշվով,
Իր մշակած նյութերով,
Սև թանաքի փոշիով,
Որդան կարմիր, փետուրով,
Ճրագ, ճոպան, ասեղով,
Աղ ու մեղր, կայծքարով…
Չէր մոռացել` թանկ կապը,
Մոր հավաքած չոր բույսերի,
Հազ ու ջերմի տրցակը,
Մեկ էլ նաև` մոր թողած,
Բայց իր կողմից անտեսված,
Կտակարան խունացած…
Մայրն էր եկել երազին.
-Մարմնին բույսն է սպեղանի,
Հոգուն` գի´րքը բալասան…
Ուշ էր, քարայր երբ հասավ,
Խարխափելով ներս մտավ,
Խուրջինն ուսից ցած դրեց,
Ճրագ վառեց, պտտվեց…
Չղչիկները վերևում`
Հրմշտվեցին խուճապով,
Հետո` քիչ-քիչ խաղաղված,
Տեղ տվեցին նորեկին…
Մինչ իր տեղը որոշեց`
Խույս չտվեց, թաթախվեց,
Մկան ծերտի կույտերում…
Փալաս փռեց ու պառկեց,
Հոգնած կոպերը փակեց,
Սակայն` քունը հարամվեց.
Ծանոթ չարքը հայտնվեց,
Խմբով դեմը պար բռնեց,
Քունքի տակին հռհռաց,
Զորքն հավաքեց ու գնաց:
Բայց`… թողել էր քարայրում,
Քրքջոցն իր զրնգուն…
Պառկած տեղում նստելով,
Ականջները շփելով`
Խեղճը ահով շշնջաց.
-Այս ծակում էլ չպրծա՞,
Անիծյալը ո՞նց գտավ…
…Չարքն այդտեղից, իր զորքով`
Սուրաց մոր մոտ, խորհրդի…
Մերը բնում մենակ չէր.
Հյուր էին մոգն ու կախարդը,
Հմուտ դավի գիտակը,
Թուղթ ու գրի վարպետը,
Ուրվականն ու այլ դևեր…
Մերը հարցը բերանին`
Մոտեցավ իր ձագերին.
-Գտա՞ք հերկած ձեր արտը,
Ծարավ կտրող աղբյուրը,
Թե՞` ապտա´կ տամ ամենքիդ:
-Ա´յ մեր, նախքան կխոսենք`
Ցամա´ք է մեր կոկորդը:
-Հայտնի չէ դեռ, ձեր խոսքը`
Արժանի՞ է գովեստի…
Հյուրերն հանկարծ մեջ ընկան.
-Մե´ղք են ծարավ խոխեքը:
Մերն ամոթից կակըղեց.
-Լա´վ, լա´վ, չասեք ժլատ եմ,
Ի՞նչ կխմեք, ա´յ խոխեք…
Հյուրերն էլի մեջ ընկան.
-Ես` կխմեի օշարակ,
Խանձած բուրդ ու բմբուլով:
-Իսկ ես` կուզեի սառույցով,
Աղի արցունք մի գավաթ:
-Ես էլ` լեղին եռացրած,
Դառը ջրով լի բաժակ:
Մերը նայեց ճտերին.
-Դե հիմա էլ` դուք ասեք,
Ի՞նչ կխմեք, ա´յ փիչխեք…
-Փունջ ենք ուզում, մի շաղախ`
Մզած նյարդ ու ջղերից…
…Պատվերը հենց կատարվեց,
Ավագ չարքը շարադրեց.
-Ա´յ մեր, մարդն այն, որ փախավ`
Մութ քարայրում բռնացրինք,
Շա՜տ խռով է իր կյանքից,
Բեզարած է աշխարհից,
Ի´սկը համեղ պատառ է,
Բայց` նյարդ ու ջիղ դեռ հում է,
Գալուց առաջ, որ եփվի`
Քնի միջին վախացրինք,
Գլխից քունը թռցրինք,
Հիմա` քարին, բվի պես,
Ողջ գիշերը կթառի…
…Կռնատը չէր ընկճվում.
Հոգին թեկուզ խռովված,
Բայց մտքի մեջ բան դրած,
Սառն աղբյուրով լվացվում,
Հոսող ջրի հետ խոսում`
Հետո աղոթք էր անում…
Անամպ ու չոր օրերին,
Փեշով չիր-միրգ էր կրում,
Պոպոկ, պնդուկ հավաքում,
Բերում, դիզում անկյունում`
Ձմռան պաշարն էր հոգում…
Քանի օրերն էլ տաք էին,
Հարթ սալերին փռելով`
Կաշին նորից էր հղկում…
Կտակարանն արտագրելուց,
Երեսին խաչ էր քաշում,
Ասես` ամրոց էր մտնում,
Ու պաշտպանված չարքերից,
Գլխատառերն էր նախշում…
Լուսանցքի գիծ քաշելուց էլ,
Եռանդուն խաչակնքվում`
Ու գիծն ուղիղ էր քաշում…
Որքան շատ էր արտագրում`
Այնքան ձեռքը չէր դողում,
Արտագրածն էլ, երբ կարդում`
Միտքը պայծառ էր գործում…
…Համբերությամբ ու սիրով,
Սուր դանակով կտրատում,
Ծաղկած էջը հարդարում,
Թել-ասեղով պինդ կարում`
Հետո խոր քուն էր մտնում…
…Ծիրանի խեժը եփում,
Վայրի մեղրին էր խառնում,
Կպչուն հեղուկը չափով`
Գրքի կազմին էր քսում,
Հետո, արդեն ոսկեկար`
Շապիկ-գոտին էր քաշում…
Արդեն երկու գիրք կազմել,
Կաշվե փաթեթը դրել,
Վրան ճրագը հալել`
Ժայռի ծերպերն էր խցկել,
Իջել, գետից քար ջոկել,
Բերել, ծեծել ու մաղել.
Եվ այնպես էր սվաղել`
Որ քողարկած ճեղքերը,
Փնտրել էր, ու չէր գտել…
Ձմեռն անցավ, բայց մի փեշ`
Չարազ էր դեռ խնայել…
Երրորդ գիրքն էլ, երբ պրծավ`
Ծերպը դրեց ու ծեփեց.
Ժայռը զրկվեց ճեղքերից,
Ու միաձույլ տեսք ըհդունեց:
…Գոհ արածից`լուռ ծնկեց,
Աջն ու կռնատը պարզեց,
Ասես` գլխին լույս թափվեց,
Զորությու´ն հոգին խուժեց…
Ու… բազմելով քար-բարձին`
Ի´նքը կանչեց չարքերին.
-Դե` ճիվաղնե´ր, հիմի եկեք…
Խուճուճ չարքերն ընկճված,
Սասանված ու սարսափած`
Նրա առաջ թափվեցին…
Սրանց կույտին նայելով`
Չուզե´ց ճզմել կրունկով,
Կամ էլ` այրել հայացքով,
Խոսքով ջարդեց.
-Խավար միտքն է ահ ծնում,
Ահն էլ` մարդ է հիվանդացնում,
Գիտե՜ք, ուր եք վարն անում,
Հիվանդ նյարդն է ձեզ սնում:
Իսկ ահն ի՞նչ է…
Դա մատ ծակող փշի ցավից,
Մինչև մահվան հանդեպ վախն է,
Այս աշխարհով վերջանալու,
Անհայտ, անտեր հավերժի մեջ`
Դեգերելու վախն է ահը…
Ահ քշելու ձևն էլ` սա´ է.
Խավար մտքում ճրագ վառել,
Ականջից էլ մի օղ կախել,
Այսինքն թե`.
– Ահը փուչ է, այս աշխարհով
Չի´ վերջանում մարդու կյանքը:
Մինչ ձեզ ջնջեմ` սա էլ ասեմ,
Դատարկ հոգի եք փնտրում,
Խրախճանքն այնտեղ եք սարքում:
Լա՜վ եք սերտել. բնությունը`
Դատարկություն չի հանդուրժում,
Մարդու հոգին, ինչպես սափոր,
Եթե լի´ չէ, անբնակ է,
Դուք եք լցվում, տնավորվում…
Ինչպես համայն տիեզերքում,
Այնպես էլ մեր հոգիներում`
Չի´ դատարկվում առանց լցվել,
Ոչ մի անկյուն, ոչ մի սափոր.
Ջրիս թասն էլ, ահա´ անջուր`
Բերնեբերան լի է օդով…
Կամ ջուր, կամ օդ…
Ջուրը թասից հեշտ է թափվում,
Օ´դն է դժվար դուրս մղվում.
Օդն այնտեղից դուրս մղելու,
Միակ ձևը` ջուր լցնելն է,
Ու սափորից նեխահոտը,
Չարքի շունչը դուրս մղելու
Ձևը` սա´ է.
-
Հոգուդ դուռը սուրբ հավատքին,
Բանալին էլ, բռիդ միջին,
Էլ սափորում տեղ կմնա՞
Չարք ու դևին…
Դե` այսքանը, հիմի զորքով`
Ի չի´ք դարձեք ողջ ոհմակով: